Η Κέρκυρα έχει χαρακτηριστεί ως το “νησί της μουσικής”. Και όχι άδικα βέβαια, καθώς η μουσική βρίσκεται εμποτισμένη στο DNA του κάθε Κερκυραίου. Ωστόσο δεν πρόκειται απλά για μια παράδοση που κρατά αιώνες, κληρονομιά από τα χρόνια που οι Βενετοί και η υπόλοιπη δυτική Ευρώπη επηρέασαν με πολλούς και ποικίλους τρόπους την πολιτισμική ταυτότητα της Κέρκυρας και όλων των Επτανήσων. Η μουσική στην Κέρκυρα είναι τρόπος ζωής και είναι άμεσα συνυφασμένη με την καθημερινότητα και τις δραστηριότητες των κατοίκων της. Σε κάθε γωνιά του νησιού, σε κάθε γειτονιά και σε κάθε στενό, θα συναντήσεις κάποιον να σιγοτραγουδά, και από ένα μισάνοιχτο παράθυρο θα ακούσεις κάποιο μουσικό όργανο να προβάρει μία παρτιτούρα.Αναπόσπαστο και βασικό κομμάτι της μουσικής κουλτούρας της Κέρκυρας αποτελούν φυσικά και οι Φιλαρμονικές, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες στο νησί από το πιο βορινό του σημείο μέχρι και το νότο. Και δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι Κερκυραίοι αποκαλούμε τις φιλαρμονικές “Μουσικές”.– Σε ποια Μουσική πηγαίνεις;– Θα βγεις το Πάσχα με τη Μουσική;– Έχεις μάθημα στη Μουσική;Είναι μερικές από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις που μπορεί να κάνουν έναν ξένο επισκέπτη να αναρωτηθεί τι ακριβώς εννοούμε! Η παράδοση των φιλαρμονικών στην Κέρκυρα ξεκίνησε πριν από 180 χρόνια, δηλαδή λίγο πριν τα μέσα του 19ου αιώνα:
Αφορμή για την ίδρυση της πρώτης φιλαρμονικής στο νησί της Κέρκυρας στάθηκε η λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα της 11ης Αυγούστου του 1837, την πομπή της οποίας δεν συνόδευσε η στρατιωτική μπάντα των Βρετανοκρατούμενων τότε Επτανήσων, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε μέχρι τότε. Αιτία ήταν η εντολή της βασίλισσας της Αγγλίας Βικτωρίας, να μη συμμετέχουν οι μπάντες και τα αγήματα του αγγλικού στρατού σε τελετές που δεν ανήκουν στο προτεσταντικό δόγμα. Το συμβάν αυτό έφερε μεγάλη στενοχώρια και αναστάτωση στο λαό της Κέρκυρας.Μέσα από έντονες συζητήσεις και διεργασίες της τοπικής κοινωνίας αποφασίστηκε λοιπόν, με ιδρυτική ημερομηνία την 12η Σεπτεμβρίου 1840, να ξεκινήσει τη εκπαιδευτική και καλλιτεχνική της δράση η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας. Η συμμετοχή στη νεοσύστατη φιλαρμονική ήταν ενθουσιώδης, τόσο από επιφανείς Κερκυραίους, μεταξύ αυτών και του συνθέτη του εθνικού μας ύμνου Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου, όσο και από τον απλό λαό. Τα χρώματα που επιλέχθηκαν για τη στολή της Φιλαρμονικής, σκούρο μπλε με μπορντό διάκοσμο, δεν ήταν τυχαία φυσικά, καθώς αντιπροσώπευαν τα επίσημα χρώματα του κράτους των Ιονίων Νήσων, κάτω από το οποίο βρισκόταν (έστω και υπό την Βρετανική «προστασία») κατά την εποχή εκείνη η Κέρκυρα
ακριβώς μισό αιώνα μετά την ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρεία Κέρκυρας, μέσα από τα σπλάχνα της Κέρκυρας ξεπήδησε και η δεύτερη φιλαρμονική της πόλης και του νησιού, η Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος. Ήδη από το 1888 μία ομάδα νέων ανθρώπων, με ιδιαίτερη αγάπη στη μουσική και τις τέχνες, είχε ιδρύσει έναν «Ψυχαγωγικό» σύλλογο. Μέσα από τις συγκεντρώσεις του συλλόγου αυτού γεννήθηκε και ωρίμασε σταδιακά και η ιδέα της δημιουργίας μιας νέας «Μουσικής» στην πόλη της Κέρκυρας. Με επίσημη ημερομηνία ίδρυσης αλλά και πρώτης εμφάνισης της μπάντας το «Πρωτοκύριακο του 1890», τα «φορέματα» (σύμφωνα με την ορολογία της εποχής) της φιλαρμονικής αποφασίστηκε να έχουν το χρώμα της ελληνικής σημαίας (καθώς πλέον η Κέρκυρα και τα λοιπά Επτάνησα είχαν ενωθεί με την Ελλάδα) δηλαδή γαλάζιο και λευκό, ενώ το όνομα της εταιρείας αποτελεί φόρο τιμής προς τον μεγάλο Κερκυραίο μουσουργό και συνθέτη του Εθνικού Ύμνου.Πολύ σύντομα οι Κερκυραίοι προσέδωσαν στην «Μάντζαρο» τον χαρακτηρισμό της «νέας» φιλαρμονικής, χαρακτηρίζοντας αντίστοιχα την Φ.Ε.Κ. ως «παλαιά». Ο χαρακτηρισμός «νέα» για τη Μάντζαρο έχει ξεχαστεί προ πολλού, μετά μάλιστα και την ίδρυση των δεκάδων υπόλοιπων φιλαρμονικών του νησιού, ο χαρακτηρισμός όμως «παλαιά» για την Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας όχι μόνο διατηρείται ακόμη και σήμερα, αλλά έχει προσλάβει και έναν ημιεπίσημο χαρακτήρα.Από την πρώτη ημέρα ίδρυσής τους μέχρι και σήμερα, η λειτουργία και των δύο αυτών πρώτων φιλαρμονικών του νησιού μας δεν διακόπηκε ποτέ παρά μόνο στις μέρες της πανδημίας του COVID-19 (αναγκαστικά λόγω των υποχρεωτικών υγειονομικών μέτρων που εφαρμόστηκαν οριζόντια σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία). Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι η δράση τους δεν σταμάτησε καν ούτε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στα χρόνια της Κατοχής μάλιστα, με εντολή των κατακτητών, οι φιλαρμονικές (συχνά και με τη συμμετοχή φιλόμουσων στρατιωτών και αξιωματικών των Ιταλών και των Γερμανών) συνέχιζαν να δίνουν συναυλίες στα συνηθισμένα μέρη, όπως το Πάλκο της Σπιανάδας, στο θέατρο Ποικιλιών (κατόπιν “Εθνικό”, βρισκόταν κοντά στο Πεντοφάναρο), και στα Ανάκτορα. Οι συναυλίες αυτές δεν είχαν συνήθως ακροατήριο, καθώς οι Κερκυραίοι δεν έδιναν στον Κατακτητή την ικανοποίηση της παρουσίας τους. Ωστόσο δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο κάποιοι να «κρύβονται» στα κοντινά με το χώρο της συναυλίας καντούνια, ώστε να απολαμβάνουν τις μουσικές μελωδίες που τόσο είχαν ανάγκη σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς.Η συνέχεια μέχρι και σήμεραΤο σημαντικότερο ωστόσο ήταν ότι οι δύο πρώτες φιλαρμονικές της Κέρκυρας αποτέλεσαν το έναυσμα και την έμπνευση για να ιδρυθούν στα χρόνια που θα ακολουθούσαν και οι υπόλοιπες “μουσικές” του νησιού μας. Η ιστορία της κάθε φιλαρμονικής είναι ιδιαίτερη και σημαντική. Όμως, λόγω του περιορισμένου χώρου του άρθρου, δεν μπορούμε (τουλάχιστον προς το παρόν) να αναφερθούμε διεξοδικά σε όλες τις φιλαρμονικές του νησιού.Οι φιλαρμονικές που ιδρύθηκαν στη συνέχεια κατά χρονολογική σειρά είναι οι εξής:• Φιλαρμονική Γαστουρίου «Η Ομόνοια» (1898)• Φιλαρμονική Σκριπερού (1909)• Φιλαρμονική Λευκίμμης (1911)• Φιλαρμονική Άνω Κορακιάνας (1958)• Μουσική Καλλιτεχνική Ένωση Λευκιμμαίων (1961 – επανίδρυση)• Φιλαρμονική Συναράδων (1963)• Φιλαρμονική Εταιρεία Αγίου Ματθαίου (1965)• Φιλαρμονική Λιαπάδων (1965)• Φιλαρμονική Κυνοπιαστών (1966)• Φιλαρμονική Αυλιωτών (1979)• Φιλαρμονική Καρουσάδων (1980)• Φιλαρμονική Ένωση Καποδίστριας (1980)• Φιλαρμονική Κάτω Κορακιάνας (1982)• Φιλαρμονική Ένωση Λακώνων (1991)• Φιλαρμονική Κοντοκαλίου (1993)• Φιλαρμονική Θιναλίου (1995)• Φιλαρμονική Παξών (2001)Οι περισσότερες από αυτές τις φιλαρμονικές, συνεχίζουν αδιάλειπτα τη λειτουργία τους από την πρώτη ημέρα που ξεκίνησαν μέχρι και σήμερα. Κάποιες αντιμετώπισαν πρόσκαιρα προβλήματα στα χρόνια της ύπαρξής τους, κάτι που είναι όμως φυσιολογικό για πολιτιστικά σωματεία τα οποία στηρίζονται σχεδόν κατά αποκλειστικότητα στις ίδιες τους τις δυνάμεις για να συνεχίζουν να λειτουργούν και να προσφέρουν πολιτισμό στον τόπο τους.Ωστόσο και μόνο ο αριθμός των φιλαρμονικών που υπάρχουν σε ένα μικρό σχετικά νησί όπως η Κέρκυρά μας, είναι κάτι το εκπληκτικό. Πρόκειται για ένα φαινόμενο μοναδικό στον κόσμο, που μαζί με όλη την υπόλοιπη μουσική παράδοση αλλά και τη μουσική δραστηριότητα του νησιού μας, έχει δώσει επάξια στην Κέρκυρα τον τίτλο του “νησιού της Μουσικής”.
